Deze website geeft een inventarisatie van eigennamen en achternamen in de Lage Landen tijdens de Hoge Middeleeuwen, tussen 1250 en 1300.
De site is in de eerste plaats bedoeld voor mensen die geïnteresseerd zijn in levende geschiedenis en re-enactment, en die in deze periode een personage willen creëren.
Bronnen
De inventarisatie is gebaseerd op primaire bronnen: oorkonden en stadsrekeningen, in het Latijn of het Middelnederlands, geschreven in de 13e eeuw. Het is geen volledige inventarisatie, maar een steekproef.
Ik heb verschillende locaties in de Lage Landen gekozen, en ik heb geprobeerd voor elke locatie een paar honderd namen te verzamelen.
De locaties waren, van zuid naar noord: Oudenaarde, Gent, de Meierij van 's-Hertogenbosch, Dordrecht, Holland, Rinnegom, en Groningen/Drenthe.
Voor het laatste gebied (de noordelijke provincies) was relatief weinig materiaal voorhanden. Daarom heb ik hier alle beschikbare oorkonden gebruikt.
In Vlaanderen zijn juist erg veel oorkonden overgeleverd.
Ik heb twee steden gekozen, Oudenaarde en Gent, en voor elk van die steden een specifieke set oorkonden.
Er bestaat meer materiaal, bijvoorbeeld uit de stad Brugge en het bisdom Utrecht, maar ik heb ervoor gekozen om dit onderzoek te beperken tot de zeven locaties.
Individuen
Belangrijke mensen werden vaak meer dan eens vermeld in de oorkondenboeken. Sommige boeken bevatten een persoons-index die ik kon gebruiken om vast te stellen of een 'Johannes' op pagina X dezelfde was als 'Iohannes' op pagina Y.
Voor bronnen zonder zo'n index heb ik individuen geïdentificeerd op dezelfde wijze als in mijn voorgaande studie van vroeg-middeleeuwse namen (zie www.keesn.nl/names). Dertiende-eeuwse individuen waren gemakkelijker te identificeren omdat de meesten met een achternaam werden geregistreerd (een familienaam, een beroep, etc.).
In totaal werden ruim 3000 individuele mannen geïdentificeerd, en 500 vrouwen.
In de Middeleeuwen was het een mannenwereld, althans op papier: in de meeste oorkonden waren maar 10 tot 15% van de genoteerde personen van het vrouwelijk geslacht.
Eigennamen
Bijna 500 unieke eigennamen worden in dit overzicht gepresenteerd. In de lijsten is een onderscheid gemaakt tussen Germaanse en niet-Germaanse namen. Ongeveer twee-derde deel van de voornamen was van Germaanse oorsprong. Zulke namen zijn in de Lage Landen in zwang geweest vanaf de vroegste geschiedenis. Oorspronkelijk bestond elke Germaanse eigennaam uit twee elementen of stammen. Elke stam had een betekenis en er waren regels voor het samenstellen van namen uit die stammen.
Meer informatie over Germaanse voornamen, inclusief de betekenis van de stammen en compositie-regels, is te vinden op
www.keesn.nl/names.
De niet-Germaanse voornamen kwamen meestal uit de Bijbel. Maar Keltische, Griekse en Latijnse namen kwamen ook voor in de Lage Landen. Niet-Germaanse namen waren zeldzaam tot ongeveer het jaar 1000. Daarna groeide hun populariteit gestaag.
In de periode die hier is bestudeerd, vormden ze een-derde deel van het totaal.
De oorsprong en betekenis van veel van die niet-Germaanse voornamen is te vinden in de Nederlandse voornamen data bank.
Achternamen
In de 13 eeuw hadden de meeste inwoners van de Lage Landen een achternaam. In vroeger eeuwen was dat anders: toen was er zo'n variatie in voornamen, dat een achternaam niet nodig was om iemand te identificeren.
In de huidige inventarisatie was 59% van de vrouwen en 86% van de mannen met een achternaam geregistreerd.
De website gaat in op de verschillende soorten bijnamen, en geeft een overzicht van de beroepsnamen en bijnamen.
Ruwe data
Sinds november 2005 bevat deze website een Excel-sheet met de ruwe data.
Hierin staat ieder individu dat ik gevonden heb in de gebruikte bronnen.
Dus als je precies wilt weten waar een bepaalde naam voorkwam, of welke voornaam in combinatie met welke achternaam, dan moet je dit spreadsheet downloaden.
Inhoud
De website omvat de volgende pagina's:
|
De huidige pagina. |
|
Overzicht van de oorkonden en rekeningen gebruikt voor de steekproef, per locatie. |
|
Kaart van de zeven locaties die zijn onderzocht. |
|
Excel spreadsheet met de ruwe gegevens (550 Kb). |
|
Lijst met alle voornamen van vrouwen, met een deel Germaanse en een deel niet-Germaanse voornamen.
De lijst geeft frequenties per locatie en verschillende schrijfwijzen. |
|
Lijst met alle voornamen van mannen. |
|
Lijst met meer dan 200 beroepsnamen en meer dan 200 bijnamen, met vertaling. |
|
Germaanse vs. niet-Germaanse voornamen. |
|
Variatie in voornamen. |
|
De meest populaire voornamen. |
|
Achternamen. |
NIET op deze website
Op deze website is geen analyse opgenomen van de wijze waarop ouders een naam voor hun kind kozen.
Daarvoor zouden volledige stambomen bekend moeten zijn, om te kunnen zien hoe er werd vernoemd.
De inventarisatie is slechts een momentopname.
Ik ben niet voor elk individu op zoek gegaan naar de namen van de ouders, de grootouders, ooms en tantes, etc.
Ook bevat deze website geen analyse van de het effect van sociale klasse op de keuze van voornamen of het gebruik van achternamen. Dit vanwege het feit dat per locatie de meeste personen van dezelfde klasse waren: knechten in Rinnegom, burgers in Oudenaarde en Gent. De aantallen edelen en geestelijken waren relatief laag.
Revisie historie
Maart 2003 - eerste opzet van de website.
Janauri 2006 - herziene versie. Voornamen gecorrigeerd en opnieuw geanalyseerd, gegevens over achternamen toegevoegd, spreadsheet met ruwe data toegevoegd.
Voorzien voor begin 2011: verwerking 'nieuwe' gegevens Rinnegom. Van de oorkonde van Rinnegom bestaat een tweede exemplaar, dat recent is uitgegeven (J.P. Gumbert, De keurmedigen van Rinnegom, in G.N.M. Vis (red.), Het klooster Egmond: hortus conclusus, Verloren, Hilversum, 2008, 45 - 60). Deze tweede uitgave verschilt van de eerste: veel namen zijn anders gespeld, en er komen ook personen en bijnamen in voor die niet in de andere versie staan. Een voorbeeld: de vrouwennaam Sipper blijkt een schrijffout te zijn, en is eigenlijk de achternaam van Isbrandus Clipper. Deze 'nieuwe' gegevens zullen hier spoedig verwerkt worden.
|
